Τι λέμε στα παιδιά για την απώλεια;

Όταν συμβαίνει μια απώλεια στην οικογένεια, συνήθως οι γονείς βιώνουν αμηχανία για το πως να χειριστούν το θέμα σε σχέση με την ενημέρωση των παιδιών.

Τα παιδιά αντιλαμβάνονται το θέμα του θανάτου με διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με την ηλικία τους.

Πως γίνεται η ενημέρωση των παιδιών, εξαρτάται από την ηλικία τους και το αναπτυξιακό τους στάδιο:

Πιο συγκεκριμένα:

Στην προσχολική ηλικία: αντιλαμβάνονται βιωματικά την απουσία ενός αγαπημένου προσώπου. Έχουν ωστόσο ατελή αντίληψη της έννοιας του θανάτου και δυσκολεύονται να συνειδητοποιήσουν την μονιμότητα της κατάστασης. Νομίζουν ότι το πρόσωπο που πέθανε έφυγε για λίγο και θα επιστρέψει. Δεν αντιλαμβάνονται ότι το σώμα παύει να λειτουργεί και νομίζουν ότι αυτός που πεθαίνει διατηρεί π.χ. την ικανότητα να σκέφτεται.

Στη σχολική Ηλικία:  Αν και αντιλαμβάνονται την οριστικότητα της απώλειας, πιστεύουν ωστόσο ότι είναι κάτι που αφορά τους άλλους και ποτέ τον εαυτό τους. Αν κληθούν να αντιμετωπίσουν ένα τέτοιο γεγονός, είναι ιδιαίτερα ευάλωτα. Παρότι γνωστικά έχουν ανατπυχθεί, δεν έχουν αποκτήσει επαρκείς κοινωνικο-συναισθηματικές δεξιότητες ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες ενός τέτοιου γεγονότος. Έτσι, τα παιδιά της ηλικίας αδυνατούν να επεξεργαστούν τα συναισθήματα τους και παρουσιάζουν έντονες συναισθηματικές μεταπτώσεις.

Στην εφηβεία: Τα παιδιά αντιλαμβάνονται το θάνατο σαν ένα σταθερό σημείο, το κλείσιμο της πορείας ενός ανθρώπου. Όταν συμβεί αυτό, παρουσιάζουν αντιδράσεις πένθους παρόμοιες με τους ενήλικες.

Πώς  ενημερώνουμε ένα παιδί για ένα τόσο δυσάρεστο γεγονός;

• Ενημερώνουμε έγκαιρα, με σαφήνεια και ειλικρίνεια. Η καθυστέρηση στην ενημέρωση κι οι γενικολογίες προκαλούν δυσπιστία, σύγχυση κι ανασφάλεια στο παιδί.

• Συζητάμε το γεγονός με το παιδί. Η σιωπή μας το απομονώνει, το αγχώνει και το φοβίζει καθώς αναγκάζεται να δώσει δικές του ερμηνείες.

• Μιλάμε με τρόπο σαφή και κυριολεκτικό. Αποφεύγουμε τους ευφημισμούς.

• Απαλλάσσουμε το παιδί από το βάρος των ενοχών. Το διαβεβαιώνουμε ότι δεν ευθύνεται για το γεγονός και ότι δεν θα μπορούσε να κάνει κάτι ώστε να το αποτρέψει.

• Απαντάμε στις ερωτήσεις του, ακόμη και αν η απάντηση είναι «δεν ξέρω». Απαντάμε όσες φορές χρειαστεί, καθώς το παιδί χρειάζεται χρόνο για να αφομοιώσει τις νέες πληροφορίες

• Του επιτρέπουμε να εκφράζει τα συναισθήματά του. Το ακούμε προσεκτικά. Του δίνουμε όσο χρόνο χρειάζεται για να εκφραστεί. Σεβόμαστε τα συναισθήματά του.

• Ενημερώνουμε το παιδί για τη ζωή μας από δω και πέρα.

• Ενημερώνουμε, τόσο για αυτά που θα μείνουν ίδια, όσο και για εκείνα που θα αλλάξουν. Το παιδί αγχώνεται λιγότερα όταν είναι ενημερωμένο. Για παράδειγμα, αν πούμε ότι «ο μπαμπάς δεν θα σε πηγαίνει πια στο σχολείο», είναι μια αλλαγή με συγκεκριμένη επίπτωση στο παιδί. Αν συνεχίσουμε όμως λέγοντας « από εδώ και στο εξής, θα σε πηγαίνω εγώ στο σχολείο» δημιουργούμε μια αίσθηση συνέχειας και ασφάλειας.

• Καθησυχάζουμε το παιδί βεβαιώνοντάς το ότι σκοπεύουμε να παραμείνουμε κοντά του.

 Πώς βοηθάμε το παιδί να αντιμετωπίσει το πένθος;

Η περίοδος του πένθους ποικίλει σε διάρκεια, ανάλογα με τη σημασία που είχε για το παιδί το πρόσωπο που πέθανε. Τα παιδιά δυσκολεύονται να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, αλλά και να ζητήσουν στήριξη. Ο θρήνος εκδηλώνεται μέσα από τη σκέψη,τα συναισθήματα, το σώμα και τη συμπεριφορά τους. Τα παιδιά θρηνούν με διαφορετικό τρόπο από τους ενήλικες, αλλά και κάθε παιδί έχει το δικό του τρόπο να θρηνεί. Τα συμπτώματα κρύβονται κι επανέρχονται πολλές φορές, καθώς το παιδί προσπαθεί να αφομοιώσει το γεγονός και να αποδίδει νέο νόημα στην απώλεια.

Βοηθάμε το παιδί όταν:

• Το διευκολύνουμε να κατανοήσει τι ακριβώς συνέβη.

• Το ενθαρρύνουμε να εκφράσει τα συναισθήματά του. Δείχνουμε κατανόηση, όποια και αν είνα αυτά.

• Σεβόμαστε την ανάγκη του να σιωπήσει, αν το επιθυμεί. Αναγνωρίζουμε ότι είναι φυσιολογικό να αισθάνεται έτσι.

• Μοιραζόμαστε μαζί του και τα δικά μας συναισθήματα. Με την στάση μας επιτρέπουμε τη συμμετοχή του στο πένθος.

• Του παρουσιάζουμε τρόπους για να διατηρήσει την ανάμνηση του προσώπου που πέθανε.

• Συζητάμε μαζί του κοινές μας αναμνήσεις, αποφεύγοντας την εξιδανίκευση

• Το καθησυχάζουμε σχετικά με τη δική του ασφάλεια. Εξασφαλίζουμε τη σταθερότητα στη ζωή του.

• Συντηρούμε τις παλιές μας συνήθειες (βόλτες, γιορτές). Αποφεύγουμε απότομες αλλαγές ( αλλαγή σχολείου ή σπιτιού). Δείχνουμε την αγάπη μας χωρίς να γινόμαστε υπερπροστατευτικοί. Διατηρούμε τους κανόνες πειθαρχίας που ίσχυαν και πριν το γεγονός.

• Το ενθαρρύνουμε να συνεχίσει τη ζωή του, τονίζουμε το δικαίωμά του να εξακολουθεί να χαίρεται και να απολαμβάνει τη ζωή του.

• Ενημερώνουμε το άμεσο περιβάλλον του (π.χ. δάσκαλοι/ φίλοι/ συγγενείς) για το θέμα και συνεργαζόμαστε προς όφελος του παιδιού.

Τι μπορούν να κάνουν οι εκπαιδευτικοί, όταν ένας μαθητής βιώνει μια οδυνηρή εμπειρία;

• Πολλοί εκπαιδευτικοί νιώθουν ανίσχυροι όταν καλούνται να στηρίξουν ένα μαθητή που βιώνει μια αιφνίδια ή οδυνηρή απώλεια. Πολλές φορές είναι σκόπιμο να ενημερωθούν ή και να ενισχυθούν πρώτα οι ίδιοι από κάποιον επαγγελματία της ψυχικής υγείας. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να γνωρίζουν ότι οι ίδιοι λειτουργούν ως πρότυπα συμπεριφοράς. Η επιλογή της σιωπής δεν είναι ενδεδειγμένη, καθώς αποθαρρύνει τον μαθητή, του δημιουργεί αίσθημα μοναξιάς κι απελπισίας, χωρίς καθόλου να τον βοηθά να εκφράσει και να εκτονώσει τη θλίψη του.

Αν είστε εκπαιδευτικός και στην τάξη σας έχετε ένα παιδί που βιώνει μια εμπειρία θανάτου, θα πρέπει να ενεργήσετε ως εξής:

• Ενημερωθείτε επαρκώς για το γεγονός, καθώς και για τον τρόπο με τον οποίο το αντιμετώπισε το άμεσο περιβάλλον του παιδιού. Ενημερωθείτε επίσης και για τα πρόσθετα προβλήματα που ενδεχομένως προέκυψαν και επιφέρουν σημαντικές αλλαγές στη ζωή του παιδιού (π.χ. οικονομικά)

• Εξηγήστε την προσέγγιση που σκοπεύετε να εφαρμόσετε.

• Δώστε κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τη στάση τους απέναντι στο παιδί. Να θυμάστε ότι πρόκειται για ενήλικες που πονούν. Να είστε ευέλικτοι, υπομονετικοί αλλά σταθεροί στις βασικές σας θέσεις.

• Επικοινωνήστε με το παιδί πριν από την επιστροφή του στην τάξη. Αν βρίσκεται σε κατάλληλη (μεγαλύτερη) ηλικία ρωτήστε το τι πιστεύει ότι θα το βοηθούσε την πρώτη μέσα. Κάποια παιδιά θα απαντήσουν ότι δεν επιθυμούν να το συζητήσουν. Σεβαστείτε το.

• Διατηρείστε την επαφή με την οικογένεια καθ’ όλη την διάρκεια της προσπάθειας.

• Ενημερώνετε για ό,τι θεωρείτε χρήσιμο, ανταλλάσσετε πληροφορίες.

• Αποδεχτείτε τις δυσκολίες του παιδιού. Μην κρίνεται τη συμπεριφορά του.

• Αποφύγετε να του υποδεικνύετε πως πρέπει να φέρεται και να αισθάνεται. Δώστε του το μήνυμα ότι τα συναισθήματα του είναι απολύτως φυσιολογικά και αποδεκτά.

• Δώστε του τον αναγκαίο χρόνο να εκφραστεί. Δώστε του την ευκαιρία να κλαίει, όταν το επιθυμεί. Μοιραστείτε τις σκέψεις σας μαζί του. Συζητήστε, μη μονολογείτε.

• Μεταδώστε του με την στάση σας ότι δεν ευθύνεται το ίδιο για ό,τι έγινε. Δείξτε του την αγάπη και την αποδοχή σας.

• Προσφέρετε του ευκαιρίες να χαρεί και να κατανοήσει ότι έχει το δικαίωμα να εξακολουθεί να χαίρεται και να διασκεδάζει.

• Σεβαστείτε την επιθυμία του να σιωπήσει.

• Διευκολύνετε το να θυμάται το αγαπημένο του πρόσωπο. Υποδείξτε του τρόπους. Κάντε του ερωτήσεις. Ακούστε το.

• Φροντίστε να διατηρηθούν ή και να συσφιχθούν οι σχέσεις του με τους συμμαθητές του.

Βιβλιογραφικές Πηγές:

• Γεωργία Λάττα, «Ζει σε αυτά που σου άφησε για να τον θυμάσαι», παραμύθι για την απώλεια, εκδόσεις Διάπλους
• Δ.Παπαδάτου & Ε.Καμπέρη, «Απώλειες Ζωής- Γέφυρες Στήριξης», εκδόσεις Μέριμνα