Παιδικοί Φόβοι και Σχολική Φοβία

Φόβος: Ένα δυσάρεστο συναίσθημα, ενίοτε αναγκαίο.

Σύμφωνα με την εκπαιδευτικό  Λάττα,  ο φόβος προκαλείται από την συνειδητοποίηση, ή τη φαντασίωση ενός επικείμενου κινδύνου. Πολλές φορές λειτουργεί ως προειδοποίηση για έναν επερχόμενο κίνδυνο, ώστε να λάβουμε προφυλάξεις. Αυτή είναι η υγιής πλευρά του φόβου, που μας βοηθά να διακρίνουμε επερχόμενους κινδύνους και να προστατευτούμε, ή τουλάχιστον να μειώσουμε τις δυσάρεστες επιπτώσεις τους. Το πρόβλημα ξεκινά όταν ο φόβος γίνεται υπερβολικός, μας παραλύει και μας εμποδίζει να χαρούμε τη ζωή μας. Αρχίζει δηλαδή να γίνεται δυσλειτουργικός.

Το παιδί κι ο φόβος

Για τα παιδιά κάθε μέρα είναι μια καινούρια εμπειρία, μια πρόκληση σε νέες καταστάσεις. Είναι φυσιολογικό να φοβούνται αντιμετωπίζοντας το άγνωστο. Οι φόβοι τους ενισχύονται καθώς αποκτούν την ικανότητα να συνδέουν την αιτία με το αποτέλεσμα. Αυτή η αντίδραση τους τα βοηθά να αντιμετωπίσουν επιτυχώς και με ασφάλεια πρωτόγνωρες καταστάσεις. Πρόκειται για υγιείς φόβους που τα προστατεύουν, χωρίς να τα εμποδίζουν να ζουν σύμφωνα με την ηλικία τους. Οι περισσότεροι φόβοι υποχωρούν σταδιακά, καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, πλουτίζουν τις εμπειρίες τους, εμπιστεύονται το περιβάλλον τους κι αποκτούν σαφέστερη επίγνωση των ικανοτήτων τους.

Αντιμετωπίζοντας τους παιδικούς φόβους

Όσο κι αν μας φαίνονται αφελείς, οι φόβοι είναι πραγματικοί για το παιδί κι ως τέτοιοι πρέπει να αντιμετωπίζονται. Σεβόμαστε τους φόβους του, χωρίς να προσπαθούμε να του αποδείξουμε ότι δεν πρέπει να φοβάται. Οι φόβοι δεν ξεπερνιούνται, αν τους αγνοήσουμε. Είναι προτιμότερο να του δείξουμε ότι του συμπαραστεκόμαστε και μαζί θα αντιμετωπίσουμε ό,τι το φοβίζει. Βοηθάμε το παιδί, αν του περάσουμε το μήνυμα ότι δεν είναι ο μόνος που αντιμετωπίζει αυτόν τον φόβο. Λόγια όπως «Κι εγώ φοβόμουν το ίδιο όταν ήμουν μικρή», καθησυχάζουν το παιδί, του δίνουν τη βεβαιότητα ότι κι άλλοι ένιωσαν με τον ίδιο τρόπο και το ξεπέρασαν, το βοηθούν να αποδεχτεί τον εαυτό του. Τα παιδιά έχουν ανάγκη οι ενήλικες γύρω τους, να επικυρώνουν τα συναισθήματά τους μέσω της ενεργητικής ακρόασης, δείχνοντας έτσι μια ενσυναισθητική στάση.

5 Λάθη που δεν  πρέπει να κάνουν οι γονείς, σύμφωνα με τους συγγραφείς Filliozat I.& Benaglia F.:

1. Να εκθέτουν το παιδί με το ζόρι στο αντικείμενο του φόβου του. Έτσι θα του προσθέσουν ένα ακόμα ψυχικό τραύμα.

2. Να γίνονται υπερπροστατευτικοί. Η υπερπροστασία επιβεβαιώνει στο παιδί την αδυναμία του. Ακόμη κι αν η αποφυγή του φόβου ανακουφίζει βραχυπρόθεσμα, μακροπρόθεσμα  υπάρχει ο κίνδυνος επιδείνωσης του προβλήματος

3. Να το παρηγορούν μόνο με λόγια: τα λόγια που δεν είναι δικά του, δεν το βοηθούν.

4. Να υποβαθμίζουν το πρόβλημα: Υπάρχει ο κίνδυνος το παιδί να σκεφτεί πως είναι «υπερευαίσθητο» και να υποτιμήσει τον εαυτό του.

5. Να υπερβάλλουν: «Καημένο μου παιδάκι, είναι τραγικό!» με τέτοιου είδους εκφράσεις το παιδί αισθάνεται πως δεν το λαμβάνουν σοβαρά υπόψη.

Πότε πρέπει να ανησυχήσουν οι γονείς;

Αν ο φόβος του παιδιού είναι σε τέτοια ένταση που δυσκολεύεται να τον εκφράσει λεκτικά, μπορεί να του προκαλέσει σωματικά προβλήματα όπως ταχυπαλμία, εφίδρωση, πόνο στην κοιλιά, ζάλη. Συχνά ο φόβος, αντί να καταλαγιάζει, δείχνει να ενισχύεται με τον καιρό και μπορεί να φτάσει να το εμποδίζει να ζήσει φυσιολογικά την παιδική του ηλικία. Φοβάται να βγει έξω, να αποχωριστεί τους γονείς του, να πάει στο σχολείο κ.α. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι φόβοι μπορεί να εντάσσονται στο ευρύτερο πλαίσιο των διαταραχών άγχους, οι οποίες  έχουν ως αφετηρία τους μια προδιάθεση. Αυτή η προδιάθεση επηρεάζει την ανατροφή του παιδιού και είναι πιθανό να οδηγεί σε ανασφαλή προσκόλληση με τους φροντιστές του. Καλό είναι οι γονείς και κηδεμόνες των παιδιών να αποφεύγουν  τον υπερβολικό έλεγχο, την υπερπροστατευτική συμπεριφορά και τις ανελαστικές αντιλήψεις, καθώς αυτές επιδρούν αρνητικά στον παιδικό ψυχισμό.

Οι γονείς προσκαλούνται να:

Παρέχουν στο παιδί βοηθητικά εργαλεία ώστε να αντιμετωπίσει σταδιακά ό,τι φοβάται.

Να ενισχύσουν τα ιδιαίτερα χαρίσματά του.

Να το παρηγορούν με καθαρό – χωρίς φόβο βλέμμα-, με φυσική παρουσία καθώς και με θετικό, σωματικό άγγιγμα.

Για την υποβάθμιση ή την υπερβολή: Να χρησιμοποιήσουν μια ποσοτική διαβάθμιση του φόβου από το 1 ως το 10  [Πόσο πολύ φοβάσαι;] και να δείξουν ενσυναίσθηση ανάλογη με την ένταση με την οποία το παιδί ζει τον φόβο.

Όταν το παιδί αρνείται να πάει στο σχολείο

Μια ιδιαίτερη μορφή άγχους αποχωρισμού, είναι η Σχολική Φοβία. Το “σχολειοφοβικό” παιδί δυσκολεύεται να αυτενεργήσει, παρουσιάζει δυσκολίες στην κοινωνική του συπεριφορά, ενισχύει τις εξαρτήσεις του.

Τι μπορούν να κάνουν οι εκπαιδευτικοί, για ένα μαθητή που δυσκολεύεται κατά την προσαρμογή του στο σχολείο;

• Δείχνουν κατανόηση, υπομονή αλλά και σταθερότητα. Χρησιμοποιούν την τακτική της βαθμιαίας προσέγγισης: Το παιδί με τη συνοδεία ενηλίκου αρχικά εξοικειώνεται με τον εξωτερικό χώρο του σχολείου, την αυλή και σταδιακά εισέρχεται στην τάξη.

• Συστήνουν στους γονείς να φέρνουν και να παίρνουν το παιδί τους πάντα την ίδια ώρα. Η ρουτίνα δημιουργεί αίσθημα ασφάλειας. Επεξηγούν στους γονείς ότι πρέπει να έχουν σταθερή συμπεριφορά, χωρίς να το παρακαλούν ή να το δωροδοκούν.

• Δείχνουν σεβασμό στις ανάγκες του. Ίσως το παιδί χρειάζεται χρόνο για να παρατηρήσει. Οι αλλαγές έρχονται σταδιακά. Αν όμως υπάρχουν υποψίες με μια συμπεριφορά παιδιού που τείνει να γίνει «παθολογική» ή «δυσλειτουργική», είναι θεμιτό να αναζητήσουν τη βοήθεια ειδικού ή/ και να γίνει παραπομπή της οικογένειας σε πιο εξειδικευμένες υπηρεσίες.* Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο χρόνος δε συνηγορεί στην επίλυση του προβλήματος, αλλά αντίθετα, το παγιώνει.

• Επιτρέπουν στο παιδί να φέρει ένα μικρό παιχνίδι από το σπίτι, αν αυτό του δημιουργεί αίσθημα ασφάλειας και το βοηθά να προσεγγίσει κοινωνικά τα παιδιά.

• Δημιουργούν ένα σταθερό πρόγραμμα με ποικιλία δραστηριοτήτων. Αναζητούν τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα του παιδιού, ώστε να αρχίσουν να συνδέονται μαζί του. Παρακινούν τα υπόλοιπα παιδιά να παίξουν μαζί του, διευρύνοντας σταδιακά την ομάδα (ξεκινούνε από ένα παιδί, έπειτα καλούν κι άλλο). Απομακρύνονται σταδιακά, όταν το παιδί αρχίσει να δραστηριοποιείται. Συνεχίζουν την επίβλεψη από απόσταση.

• Επιδιώκουν μια θετική και συστηματική επικοινωνία με την οικογένεια, ανταλλάσσοντας πληροφορίες. Αντί να δίνουν συμβουλές ο ένας στον άλλον, είναι βοηθητικό να περιγράφει η κάθε εμπλεκόμενη μεριά τι είχε αποτέλεσμα στο σπίτι και τι στο σχολείο.

• Τέλος, προσπαθούν να επικοινωνούν στους γονείς, πέρα από τις ανησυχίες και τα μικρά βήματα προόδου που σημειώνει το παιδί.

Πηγές:

• Γεωργία Λάττα, «Θα μου μάθεις να πετάω;» Φόβος, εκδόσεις Διάπλους

• Filliozat I.& Benaglia F. «Το σημειωματάριο των συναισθημάτων: Φόβοι, Φίλοι ή Εχθροί;» Εκδόσεις Παπαδόπουλος

• Adele Faber & Elaine Mazlish, 2023, «Πως να μιλάτε στα παιδιά ώστε να μαθαίνουν», στο Σπίτι και στο Σχολείο, Εκδόσεις Πατάκη.