Mήπως άθελα σου φέρεσαι ως γονιός «Ελικόπτερο»;

Τι σημαίνει και πως επιδρά αυτός ο τρόπος γονεϊκότητας στο μεγάλωμα του παιδιού;

Πολλοί γονείς ανησυχούν για την επάρκεια τους στον γονεϊκό τους ρόλο. Έτσι πολλοί ερευνητές στην προσπάθειά τους να τους υποστηρίξουν στο ρόλο τους, έχουν εφεύρει διάφορες τυπολογίες γονέων, ώστε να αποκτήσουν μεγαλύτερη επίγνωση σχετικά με το πώς επιτελούν το έργο τους.

Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Αγάπης και Λογικής υπάρχουν 3 τύποι γονέων: ο λοχίας, ο γονιός σύμβουλος και ο γονιός ελικόπτερο ή υπεργονέας.

Στο παρόν άρθρο περιγράφεται ο τύπος του «υπεργονέα»

Χαρακτηριστικά της υπεργονεϊκότητας

Ο παιδίατρος Haim Ginott χρησιμοποίησε για πρώτη φορά την φράση «γονείς-ελικόπτερα» στο βιβλίο του «Between Parent and Teenager”(Ginott, 1965), ώστε να περιγράψει εκείνους τους γονείς που καθοδηγούν υπερβολικά το παιδί τους, χωρίς να τους αναθέτουν πρωτοβουλίες ή ευθύνες, στερώντας έτσι τη δυνατότητά τους για ελεύθερη βούληση.

Ο όρος υπεργονεϊκότητα (over-parenting, helicopter parenting) υποδηλώνει την υπερβολική ενασχόληση των γονιών στην ανατροφή των παιδιών τους, σε ηλικίες που δεν θα έπρεπε. Η χρησιμοποίηση αυτής της τακτικής φυσικά αποσκοπεί στο να προστατεύσει τα παιδιά από τυχόν αρνητικά αποτελέσματα και να τα οδηγήσει στην επιτυχία. Οι γονείς αυτοί όμως, χωρίς να το καταλαβαίνουν, γίνονται συνήθως υπερπροστατευτικοί, καθώς δεν επιτρέπουν στα παιδιά να κάνουν τις επιλογές τους, να μάθουν από τις συνέπειες των πράξεων τους, ούτε

να βιώσουν αρνητικά συναισθήματα, δίνοντας τους μηνύματα ανεπάρκειας και χαμηλής προσωπικής αξίας.

Για παράδειγμα, παρέχουν υπερβολικές οδηγίες στο παιδί τους σχετικά με το πώς θα παίξει ή θα εργαστεί για το σχολείο. Προγραμματίζουν υπερβολικά τον χρόνο του παιδιού με πολλές δομημένες δραστηριότητες, συρρικνώνοντας δραματικά τον ελεύθερο χρόνο του παιδιού. Βρίσκουν δικαιολογίες για το παιδί, αλλά διαμαρτύρονται για τον αδέξιο χειρισμό των ευθυνών. Συχνά κάνουν πράγματα αντί για το ίδιο, όπως να του βουρτσίζουν τα δόντια, να το ταΐζουν ή να του κάνουν μπάνιο, παρόλο που μπορεί να τα κάνει αυτά μόνο του, εμποδίζοντας έτσι την σταδιακή του αυτονόμηση.

Αναμφίβολα, ρόλος κάθε γονιού είναι να παρέχει καθοδήγηση στο παιδί του, να εμπλέκεται συναισθηματικά στη ζωή του και να επιδεικνύει ενδιαφέρον, όπως τα εξισορροπεί αποτελεσματικά, ο γονιός τύπου «συμβούλου» ή «συναισθηματικού μέντορα». Το πρόβλημα με τους «υπεργονείς», είναι ότι αυτό το πράττουν σε υπερβολικό βαθμό, που ενδεχομένως να γίνεται κουραστικό, παρεμβατικό και να στερεί από το παιδί την σταδιακή αυτονομία, την δυνατότητα πειραματισμού και μάθησης μέσω βιώματος. Εν τέλει εμποδίζεται η διαδικασία ωρίμανσης!

Από τα παραπάνω γίνεται κατανοητό ότι ο υπεργονέας χαρακτηρίζεται ταυτόχρονα από θετικά αλλά και αρνητικά στοιχεία. Αφενός η συμπεριφορά του διέπεται από στοργή και ενδιαφέρον για το παιδί του, αλλά ταυτόχρονα από στοιχεία παρεμβατικότητας, απαιτητικότητας και τελειοθηρίας. Τα τελευταία αυτά χαρακτηριστικά αποτελούν δυσμενείς παράγοντες για την μετέπειτα εξέλιξη του παιδιού.

Επιπτώσεις της υπεργονεϊκότητας στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού

Οι παραπάνω γονεϊκές συμπεριφορές, αν λαμβάνουν χώρα σε υπερβολικό βαθμό, γίνονται μη αποτελεσματικές καθώς επηρεάζουν αρνητικά όλους τους τομείς ανατροφής των παιδιών: τον βιοσωματικό, τον γνωστικό, τον κοινωνικό και τον συναισθηματικό τομέα.

Η ψυχολόγος Β. Παππά αναφέρει ότι παιδιά που ανατρέφονται από υπεργονείς δεν αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και ευθύνες, (γιατί δεν τους επιτρέπεται), ούτε εξασκούνται στην δεξιότητα της επίλυσης προβλήματος. Δυσκολεύονται να θέσουν στόχους και παραιτούνται εύκολα από την προσπάθειά τους. Συχνά δυσκολεύονται να διαχειριστούν το άγχος τους και έχουν μικρή ανοχή στην ματαίωση

Η υπεργονεϊκότητα–πέρα από το γεγονός ότι καταργεί το δικαίωμα του παιδιού στην αυτοδιάθεση και ελευθερία, στο θάρρος της γνώμης τους και στη δημιουργική έκφραση– διαμορφώνει εν τέλει, παιδιά που δεν είναι ευχαριστημένα με τον εαυτό τους, και σε πιο σοβαρές περιπτώσεις οδηγεί σε ζητήματα εσωτερίκευσης (άγχος, κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση).

Για όλους τους παραπάνω λόγους, οι σύγχρονοι γονείς θα ήταν συνετό να προβαίνουν σε αλλαγές ως προς την άσκηση της γονεϊκότητας τους, καθώς και να αναζητούν επαγγελματική βοήθεια, με γνώμονα πάντα την ευημερία του παιδιού, αλλά και όλης της οικογένειας!

5 Συμβουλές προς γονείς ώστε να αποφευχθεί η υπεργονεϊκότητα:

1. Διδαχή των παιδιών σε Βασικές Αξίες Ζωής (ευγένειας, σεβασμού, ενσυναίσθησης, συνεργασίας) καθώς και σε Δεξιότητες Ζωής (αυτοφροντίδας, αυτοεξυπηρέτησης).
2. Διδαχή των παιδιών στο πως να αναπτύσσουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες, δηλαδή να συνδιαλέγονται, πρόσωπο-με πρόσωπο, να παίρνουν πρωτοβουλίες να ξεκινήσουν ένα διάλογο, να επιχειρηματολογούν, να θέτουν τα όρια τους με μηνύματα σε α΄ πρόσωπο, κ.α. σε αντίθεση με τον διαδικτυακό μόνο τρόπο επικοινωνίας.
3. Ανάθεση ευθυνών και αρμοδιοτήτων στα παιδιά, ανάλογα με την ηλικία τους (π.χ. να μαζεύει τα παιχνίδια του, τα ρούχα του, την τσάντα του, το δωμάτιο του) & δυνατότητα επιλογών π.χ. «Τι θα ήταν το καλύτερο για σένα…; «Τι άθλημα/ hobby θα ήθελες να ακολουθήσεις;»
4. Διδαχή παιδιών στο πως να επιλύουν μόνοι τους προβλήματα, π.χ. «πώς σκέφτεσαι να χειρισθείς το θέμα αυτό;»
5. Διδαχή των παιδιών στο πως να συνεργάζονται τόσο με τους εκπαιδευτικούς όσο και με τους φίλους και συμμαθητές τους (ανάπτυξη κοινωνικών & συνεργατικών δεξιοτήτων).

Αντιστάθμισμα στην υπεργονεϊκότητα αποτελεί το Μοντέλο της Απλοποίησης!

Οι παραπάνω δεξιότητες αφορούν τις δεξιότητες που υιοθετεί ο τύπος γονέα «συναισθηματικού μέντορα» ή αλλιώς γονέας τύπου «συμβούλου» και διδάσκονται αναλυτικά σε σχολές γονέων και aναλύονται σε άλλα άρθρα μου.

Τέλος, αξίζει ο αναγνώστης να ανατρέξει στα τρία άρθρα μου, όπου παρουσιάζω τις ιδέες του μοντέλου της Απλοποίησης (Simplicity Parenting), το οποίο μπορεί να λειτουργήσει ως αντιστάθμισμα στην υπεργονεϊκότητα!

https://reizopouloupsychologist.gr/2022/03/23/simplicity-parenting-3/

https://reizopouloupsychologist.gr/2022/03/23/simplicity-parenting-2/

https://reizopouloupsychologist.gr/2022/03/23/simplicity-parenting-1/

Bιβλιογραφικές Πηγές:

• Παππά, Β. (2017). Επάγγελμα Γονέας. Τύποι Γονέων και Συμπεριφορά Παιδιών και Εφήβων. Αθήνα: Οκτώ.
• Παππά Bασιλική, (2013), «Η Λογική των συναισθημάτων», Αθήνα: Οκτώ.
• Ginott, Haim, G. (1965). Between Parent and Teenager. New York: Three Rivers Press.
• https://www.allprodad.com/5-ways-to-not-be-helicopter-parents/
• Jim Fay, 1981, “Love and Logic Institute”, www.loveandlogic.org